47
دانشنامه قرآن و حديث 3

در سال ۱۳۰۴ ش (۱۳۴۳ ق / ۱۹۲۵ م) در ايران ، تقويم شمسى ، به عنوان تقويم رسمى پذيرفته شد . محاسبه پيشين كه دقيق بود ، مراعات شد و تنها به جاى افزودنِ پنج روز به سال ، شش ماه نخست سال را ۳۱ روز ، و پنج ماه دوم را سى روز و اسفند را ۲۹ قرار دادند كه هر چهار سال يك بار ، سى روز محاسبه مى شد . نيز سالى را كه اسفند آن سى روز بود ، «سال كبيسه» ناميدند . ۱ در قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران نيز مبناى محاسبه سال ، شمسى است و سال قمرى نيز در كنار آن ، به عنوان تقويم دينى ، مورد تأكيد قرار گرفته است . ۲

1.براى ديدن متن تصويب نامه مجلس شوراى ملّى كه در شب يازدهم فروردين ماه ۱۳۰۴ به تصويب رسيده ، و اسناد ديگر در اين باره ، ر . ك : «پيدايش و سير تحوّل تقويم هجرى شمسى» ، محمّد رضا صيّاد (مجلّه ميراث جاويدان : ش ۱۴ـ ۱۵ ص ۱۱۸) .

2.آنچه تحت عنوان «پايه تقويم هجرى شمسى» ملاحظه شد ، عمدتا برگرفته از مقاله اى تحت عنوان «نوروز و محاسبه آن در تقويم شمسى» ، نوشته آقاى رسول جعفريان است . براى ملاحظه كامل اين نوشتار ، ر.ك : مقالات تاريخى : ج ۲ ص ۲۰۹ به بعد .


دانشنامه قرآن و حديث 3
46

فروردينِ واقعى (يعنى نقطه آغاز اعتدال ربيعى) قرار نداشت .
زمانى كه يزدگرد سوم ، آخرين شاه ساسانى ، در سال ۶۳۲ م ، به تخت نشست ، روزِ نخست سال ، يعنى اوّل فروردين ، مطابق با شانزدهم حُزَيران (ژوئن) يا ۲۷ خرداد در تقويم امروز بود . پس از آن ، با محاسبه ياد شده ، روز نوروز يا اوّل فروردين ، هر چهار سال ، يك روز به عقب مى آمد .
در سال ۴۶۷ ق ، روز نوروز ، مطابق دوازدهم حوت (اسفند) بود . در اين سال ، جلال الدين ملك شاه سلجوقى ، دستور داد تا منجّمان ، محاسبه دقيقى از سال شمسى انجام دهند و روز اوّل فروردين را تعيين كنند . بر اساس محاسبه خواجه عبد الرحمان خازنى (منجّم مرو و صاحب كتاب معروف ميزان الحكمة) ، به جاى آن كه بر اساس محاسبه قبلى ، روز واقعى دوازدهم اسفند ، اوّل فروردين دانسته شود ، اوّل فروردين را هجده روز جلوتر بردند و در ابتداى اعتدال ربيعى ، يعنى نوروزِ واقعى (طبيعى) قرار دادند . در محاسبه جديد ، هر سال را در چهار نوبت ، ۳۶۵ روز محاسبه مى كردند (دوازده سى روز ، به ضميمه پنج روز كه در آخر ماه هاى آبان تا اسفند افزوده مى شد) و سال پنجم را ۳۶۶ روز محاسبه مى كردند . البتّه پس از هر هشت دوره چهار ساله ، سال پنجم را ۳۶۶ روز قرار مى دادند . در اين محاسبه ، آن پنج ساعت و اندى نيز در محاسبه مى آمد . بدين ترتيب ، روز نوروز ، به عنوان نخستين روز فروردين ماه ، از آن سال ، ثابت مانْد .
بنا بر اين ، پس از هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله ، نخستين سالى كه روز اوّل فروردين آن ، در تقويم رسمى ايران ، دقيقا مطابق آغاز زمان اعتدال ربيعى بوده ، سال ۴۶۷ هجرى قمرى (۴۵۴ هجرى شمسى) بوده است . ۱

1.مجموع آنچه گذشت ، از كتاب هاى : مقالات تقى زاده (ج ۱۰) و گاه شمارى در ايران قديم (از همو) ، و تاريخ تقويم در ايران (از رضا عبد اللهى) و مدخل «نوروز» در لغت نامه دهخدا گرفته شده است . در باره اختلاف در اين كه نوروز سلطانى ، (تعيين و تثبيت شده توسط ملك شاه) در چه سالى بوده ، ر . ك : مقالات تقى زاده : ج ۱۰ ص ۱۶۸ ، تاريخ تقويم در ايران : ص ۳۰۲ . توضيحات سيّد محمّد محيط طباطبايى در باره سير تقويم در ايران نيز قابل توجّه است . وى مشكل سال ۴۶۷ يا ۴۷۱ (كه كدام يك ، سال اجراى واقعى دستور ملك شاه است) و مسئله افزوده شدن پنج روز زائد به آخر آبان يا اسفند را نيز حل كرده است (ر . ك : «تاريخ تحولّات تقويمى در ايران از نظر نجومى» : ميراث جاويدان : ش ۱۴ ـ ۱۵ ص۱۰۱ ـ ۱۰۸) .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 3
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    22
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 101306
صفحه از 559
پرینت  ارسال به