195
دانشنامه قرآن و حديث 1

بررسى سند روايات

روايت دلالت كننده بر «ايثار امام على عليه السلام به مقداد» ، داراى سند معتبرى است ؛ زيرا رجال واقع در سند ، همگى ، بجز كليب بن معاويه اسدى ، موثّق اند و كليب نيز از كسانى است كه امام صادق عليه السلام ، براى او طلب رحمت كرده است. ۱ اين حديث ، در كتاب تأويل الآيات الظاهرة ، نوشته سيّد شرف الدين على حسينى استرآبادى ، از بزرگان شيعه در قرن دهم ، و نيز در تفسير البرهان ، نوشته سيّد هاشم حسينى بحرانى (م ۱۱۰۷ق) ، آمده است . منبع اين دو تفسير مشهور ، تفسير ابن حجّام است كه نجاشى ، او را از مفسّران بسيار موثّق قرن چهارم مى داند. اين روايت ، به وسيله روايت هاى رسيده در شأن نزول آيه: «هر گاه زكريّا به عبادتگاه او وارد مى شد ...» ۲ نيز قابل تأييد است .
روايت ديگرِ دالّ بر «ايثار امام على عليه السلام به ميهمان غريب خود» نيز از مقبوليت نسبى برخوردار است ؛ زيرا ابو الفتوح رازى ، آن را در تفسير خود به شقيق بن سلمه ـ كه راوى عبد اللّه بن مسعود است ـ نسبت مى دهد و اين دو ثقه اند . نقل تأويل الآيات الظاهرة از تفسير ابن حجّام و اين كه طَبْرِسى ، صاحب تفسير مجمع البيان ، آن را صحيح خوانده نيز قرينه هايى ديگرند كه در كنار نقل هاى شيخ طوسى در الأمالى و ابو جعفر قمى در الغايات و زيد زرّاد در «اصلِ» به جاى مانده از او و ابن شهرآشوب در المناقب ، مى توانند ضعف طريق حديث را جبران كنند .
گفتنى است كه روايات اهل سنّت ، يكى از موارد تطبيق اين آيه را فردى از انصار مى خوانند ؛ امّا اين نقل ها ، جز روايتى واحد نيستند ؛ زيرا بجز روايت سيوطى كه مُرسَل است ، همگى به فضيل بن غزوان مى رسند ، گرچه او مورد توثيق كتاب هاى رجالى اهل سنّت است .
روايات ديگرِ ناظر به شأن نزول آيه كه در شأن نزول چهارم و پنجم گذشت نيز هيچ يك اعتبار سندى ندارند.

1.رجال الكشّى : ج ۲ ص ۶۳۱ ح ۶۲۷ .

2.آل عمران : آيه ۳۷ .


دانشنامه قرآن و حديث 1
194

از آنها آب ننوشيد . پس خداوند سبحان ، ايشان را ستود .

بررسى وجوه ياد شده

حاصلِ بررسى وجوهى كه در باره اسباب نزول آيه ايثار ملاحظه شد ، از نظر انطباق با ظاهر قرآن و نيز اسناد رواياتى كه بر هر يك از اين وجوه دلالت مى نمايد ، اين است كه شأن نزول اصلى آيه ياد شده ، ايثار انصار در جريان تقسيم غنايمى است كه از يهود بنى نضير به دست مسلمانان افتاده بود و آنان ، مهاجران را در بهره بردارى از آن ، بر خود ، مقدّم داشتند. رواياتى كه بر اين وجه دلالت دارند ، با ظاهر آيه ايثار ، هماهنگ اند و از اين رو ، اكثر قريب به اتّفاق مفسّران ، آن را پذيرفته اند.
بنا بر اين ، بايد گفت : رواياتى كه بر ساير وجوه پيش گفته دلالت دارند ، در صورت صحّت سند ، ذيل آيه ايثار را از باب جَرْى ، بر موارد ياد شده ، تطبيق كرده اند و اگر بخواهيم جمله «وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ ؛ و [ديگران را] بر خويشتن مقدّم مى دارند ، هر چند خودشان نيازمند باشند» را بر فرد خاصّى تطبيق كنيم ، همان طور كه در برخى از روايات گذشته ملاحظه شد ، بى ترديد ، آن شخص ، امام على عليه السلام ، سيّد المُؤْثِرين (آقاى ايثارگران) ، است و مانعى ندارد كه بگوييم ذيل آيه ايثار ، توسّط جبرئيل عليه السلام بر همه موارد ايثار امام عليه السلام و ساير ايثارهاى بزرگ ، تطبيق شده است و مقصود از نزول آيه ياد شده در اين موارد ، جرى و تطبيق آن توسّط جبرئيل عليه السلام است.
البتّه بايد توجّه داشت كه اَسناد رواياتى كه بر اين وجوه دلالت دارند ، به استثناى برخى از روايات مربوط به ايثار امام على عليه السلام ، از قوّت و اعتبار لازم برخوردار نيستند ؛ امّا بديهى است كه ضعف سند ، به معناى مجعول و مردود بودن آنها نيست.

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 1
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    22
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59491
صفحه از 584
پرینت  ارسال به