193
دانشنامه قرآن و حديث 1

چهار . ايثار يكى از ياران پيامبر خدا صلى الله عليه و آله

حاكم در المستدرك از ابن عمر ، چنين روايت كرده است:
اُهدِىَ لِرَجُلٍ مِن أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله رَأسُ شاةٍ ، فَقالَ : إنَّ أخى فُلانا وَ عِيالَهُ أحوَجُ إلى هذا مِنّا . قالَ : فَبَعَثَ إلَيهِ، فَلَم يَزَل يَبعَثُ بِهِ واحِدا إلى آخَرَ حَتّى تَداوَلَها سَبعَةُ أبياتٍ حَتّى رَجَعَت إلَى الأَوَّلِ، فَنَزَلَت: «وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» إلى آخِرِ الآيَةِ . ۱
به يكى از ياران پيامبر خدا ، سرِ گوسفندى هديه داده شد ؛ امّا او گفت : برادرم فلانى و خانواده او به اين از من نيازمندترند . پس ، آن را براى او فرستاد . همين طور آن سر گوسفند را يكى براى ديگرى مى فرستاد تا آن كه هفت خانه را گشت و به جاى اوّلش باز گشت . در اين هنگام ، اين آيه نازل شد : « و [ديگران را ]بر خود ، مقدّم مى دارند ، هرچند خودشان نيازمند باشند ...» .

پنج . ايثار جمعى از شهداى اُحد

نويسنده تفسير مجمع البيان ، در تبيين شأن نزول آيه ايثار مى نويسد:
قيل : نزلت فى سبعة عطشوا فى يوم اُحد فجئ بماء يكفى لأحدهم ، فقال واحد منهم : ناول فلانا حتّى طيف على سبعتهم ، و ماتوا و لم يشرب أحد منهم فأثنى اللّه سبحانه عليهم . ۲
گفته شده : اين آيه ، در باره هفت نفرى نازل شد كه در روز اُحد ، تشنه شدند و مقدارى آب به اندازه اى كه يك نفر را كفايت كند ، آوردند . يكى از آنها گفت : «آب را به فلانى بنوشان» ، تا آن كه بين هفت نفر گشت و همگى شهيد شدند و هيچ يك

1.المستدرك على الصحيحين : ج ۲ ص ۵۲۶ ح ۳۷۹۹ ، تفسير الآلوسى : ج ۲۸ ص ۵۳ ، تفسير القرطبى : ج ۱۸ ص ۲۵ ، الدرّ المنثور : ج ۸ ص ۱۰۷ ؛ مشكاة الأنوار : ص ۳۳۰ ح ۱۰۵۰ ، تنبيه الخواطر : ج ۱ ص ۱۷۳ .

2.مجمع البيان : ج ۹ ص ۳۹۱ .


دانشنامه قرآن و حديث 1
192

آمده است ـ ، مهاجران را بر خود ، مقدّم داشتند و آيه ياد شده ، در ستايش آنان نازل گرديد .

دو . ايثار امام على عليه السلام

چند روايت اند كه تصريح مى كنند آيه ياد شده: «و [ديگران را] بر خويشتن مقدّم مى دارند ، هر چند خودشان نيازمند باشند» در باره ايثار امام على عليه السلام است ، با اين تفاوت كه برخى از اين روايات ، مطلق اند و موضوع ايثار را بيان نمى كنند . ۱ برخى ، موضوع ايثار را پوشاندن برهنه مى دانند ، ۲ برخى موضوع ايثار را مقدّم داشتن مقداد در تأمين نيازهاى زندگى مطرح مى كنند ۳ و برخى ، شأن نزول آن را پذيرايى از ميهمانى كه پيامبر اسلام براى على عليه السلام فرستاده بود ، دانسته اند. ۴

سه . ايثار مردى انصارى

در صحيح البخارى روايت شده كه اين آيه ، در باره مردى از انصار است كه پيامبر خدا ، ميهمانى را براى او فرستاد و او ، ميهمان خود را بر خود و همسر و فرزندانش مقدّم داشت . ۵
در اين كه نام ميزبان چيست ، اختلاف است . برخى او را ابو طلحه انصارى ۶ دانسته اند و برخى ، ثابت بن قيس ؛ ۷ امّا صاحب مجمع البيان ، معتقد است كه ميزبان ، امام على عليه السلام بوده و مى گويد كه روايت صحيح ، دالّ بر اين نكته دارد . ۸

1.ر . ك : ص ۱۷۱ ح ۷۳ .

2.ر . ك : ص ۱۷۱ ح ۷۴ .

3.ر . ك : ص ۱۷۳ ح ۷۶ .

4.ر . ك : ص ۱۷۷ و ص ۱۷۹ ح ۷۸ ـ ۸۰ .

5.ر . ك : ص ۱۸۹ ح ۸۸ .

6.تفسير القرطبى : ج ۱۸ ص ۲۵ .

7.الدرّ المنثور : ج ۸ ص ۱۰۲ .

8.امّا آنچه ما با سند صحيح از ابو هريره روايت كرده ايم ، اين است كه كسى كه آن مرد را ميهمانى داد و كودك را خوابانْد و چراغ را خاموش كرد ، على و فاطمه عليهماالسلام بودند (مجمع البيان : ج ۹ ص ۳۹۱) .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 1
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    22
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59481
صفحه از 584
پرینت  ارسال به