105
دانشنامه قرآن و حديث 1

مقدّم داشتن مثبت ـ كه يكى از بزرگ ترين ارزش هاى اخلاقى است ـ ، مانند اين آيه شريف :
«وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ . ۱
و [ديگران را] بر خويشتن مقدّم مى دارند ، هر چند خودشان نيازمند باشند»

و گاه در مقدّم داشتن منفى ، مانند:
«بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا * وَ الْأَخِرَةُ خَيْرٌ وَ أَبْقَى . ۲
بلكه زندگانى دنيا را ترجيح مى دهيد ، در حالى كه آخرت ، بهتر و پايدارتر اسـت»
.
نكته قابل توجّه در آن جا كه اين واژه براى ارائه يكى از ارزش هاى اخلاقى استعمال مى شود ، اين است كه از نگاه اسلام ، مطلقِ مقدّم داشتن ديگران بر خود در تأمين نيازها و خواست ها ، ارزش تلقّى نمى گردد ؛ زيرا ترجيح بدون مرجّح و تقديم نابه جا ـ چنان كه در آداب ايثار خواهد آمد ـ ، ارزش نيست . از اين رو در مصباح الشريعة ، ايثارِ مثبت ، چنين تعريف شده است:
أصلُ الإِيثارِ تَقديمُ الشَّى ءِ بِحَقِّهِ . ۳
ايثار ، در اصل ، مقدّم داشتن چيزى است به جا .
اين بخش ، براى تبيين ايثار مثبت از نگاه قرآن و حديث است . ۴ بنا بر اين ، آنچه پس از اين به عنوان جمع بندى متون اين بخش خواهد آمد ، در باره ايثار به عنوان يك ارزش مهمّ اخلاقى است .

1.حشر: آيه ۹ .

2.اعلى: آيه ۱۶ ـ ۱۷ .

3.مصباح الشريعة : ص ۴۱۵ .

4.مباحث مربوط به ايثار منفى ، ضمن مدخل «دنيا» خواهد آمد ، إن شاء اللّه !


دانشنامه قرآن و حديث 1
104

درآمد

ايثار ، در لغت

ايثار ، مصدر است از ريشه «أثر» و در لغت ، به معناى «تقديم الشى ء (مقدّم داشتن چيزى)» است . ابن فارس ، در معناى اين واژه مى گويد:
أثر ـ الهمزةُ وَ الثاءُ وَ الراءُ ـ لَهُ ثَلاثَةُ اُصولٍ : تَقديمُ الشَّى ءِ ، وَ ذِكرُ الشَّى ءِ ، وَ رَسمُ الشَّى ءِ الباقى . قالَ الخَليلُ : قَد أثِرْتُ بِأَن أفعَلَ كَذا ، وَ هُوَ هَمٌّ فى عَزمٍ ، وَ تَقولُ افعَل يا فُلانُ هذا آثِرا ما ، وَ آثِرَ [ذى] أثير ، أى إن اختَرتَ ذلِكَ الفِعلَ فَافعَل هذا إمّا لا. قالَ ابنُ الأَعرابِيُّ: مَعناهُ افعَلهُ أوَّلَ كُلِّ شَيءٍ . ۱
اثر (همزه و ثاء و راء) سه ريشه معنايى دارد : پيش انداختن چيز ، يادكرد آن و صورت اثرِ باقى مانده . خليل گفته است : «قد أثرتُ بأن أفعل كذا» ، اهتمام به انجام دادن تصميم است . و وقتى مى گويى : «يا فلان! هذا آثرا ما آثرَ [ذى ]أثير» ، يعنى هر گاه كارى را انتخاب كردى ، انجامش بده يا رهايش كن . ابن اعرابى گفته است : معناى آن ، چنين است : «آن را پيش تر از همه انجام بده» .

ايثار ، در قرآن و حديث

ايثار و مشتقّات آن ، در متون اسلامى در دو معناى متضاد به كار رفته است : گاه در

1.معجم مقاييس اللغة: ج ۱ ص ۵۳ مادّه «أثر» .

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 1
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    22
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59640
صفحه از 584
پرینت  ارسال به