ولايت خداوند بر مؤمنان و برائتش از مشركان .
بنا بر اين ، سعادت و شقاوت ، گرچه به وسيله خداوند عز و جل تقدير مى شوند، امّا بر اساس ايمان و تقوا ، و كفر وانكار ـ كه عمل اختيارى انسان اند ـ براى انسان ، رقم مى خورند .
۳ . انتخاب انسان در عالم ذَر ، در خوش بختى و بدبختى او مؤثّر است
سومين معناى ارائه شده براى حديث مورد بحث، آن است كه بر أساس شمارى از احاديث، انتخاب انسان در عالَم ذر ـ كه پيش از عالم كنونى بوده ـ در تكوين سرشت او مؤثّر بوده است ، بدين معنا كه افرادى كه در آن عالم ، راه درست را انتخاب كرده اند ، سرشتشان در اين جهان نيز تمايل به انتخاب راه درست دارد كه موجب خوش بختى آنها مى شود و كسانى كه راه نادرست را انتخاب كرده اند ، طبعا مايل به كارهاى ناشايست هستند كه موجب بدبختى آنها مى شود ، هر چند آنها كه تمايل به بدى دارند ، مى توانند راه درست را انتخاب كنند و آنها كه تمايل به نيكى دارند ، مى توانند راه نادرست را انتخاب نمايند و در هر دو صورت ، اجبارى در كار نيست .
جمع بندى
به نظر مى رسد كه معناى حديث مورد بحث ، همان معناى نخست است كه در كلام امام كاظم عليه السلام آمده است و معناى دوم نيز به همان معنا باز مى گردد ؛ امّا معناى سوم ، علاوه بر اين كه مبتنى بر اعتقاد به عالَم ذر است و خودِ اين مسئله ، نياز به بررسى دارد ، انطباق آن با حديث «خوش بخت ، در شكم مادرش خوش بخت است ...» مشكل است .
گفتنى است كه ساير احاديثى كه در باب گذشته آمده اند ، هر چند به معناى
