۶۱۱۶.امام صادق عليه السلام :خداوند به بندگانش مهربان تر از آن است كه آنان را بر انجام دادن گناهان وادار كند و سپس بر پايه آنها كيفرشان دهد . همچنين، او گرامى تر و پيروزمندتر و بلندمرتبه تر و شايسته تر و داناتر از آن است كه كارى را بر پايه اجبار و زور، اراده كند، در حالى كه غير آن در توانايى بندگان است ؛ بلكه پيش از آفريدن آنها، دانش او درباره آفريدگان، پيشى گرفته و تقديرش درباره مردمش و قضايش درباره بندگانش ثابت گرديده كه چگونه آنان را بيافريند . او به آنچه آنان عمل مى كنند و چه سرنوشتى دارند ، آگاه است و مى داند كه چه كسى از او فرمان مى برد و چه كسى نافرمانى اش مى كند.
پس ، آنان را بدين سان آفريد تا بر فرمانبرى، پاداش و بر نافرمانى، كيفرشان دهد و اين چنين نيست كه خداوند عز و جل بر پايه دانش و قضا و قدرش مجازات نمايد ؛ بلكه بر پايه نافرمانى ها كيفر و بر پايه فرمانبرى، پاداش مى دهد ... .
۶۱۱۷.الاحتجاج :از جمله پرسش هاى زنديق كه درباره مسائل بسيارى از امام صادق عليه السلام پرسيد ، اين بود كه گفت ... به من خبر بده كه چرا خداوند عز و جل همه مردم را فرمان بردار و يكتاپرست نيافريد ، در حالى كه بر آن توانا بود؟
[امام عليه السلام ] فرمود: «اگر آنان را فرمان بردار مى آفريد ، پاداشى نداشتند ؛ چرا كه وقتى كار آنان، پيوسته فرمانبرى بود، ديگر بهشت و جهنّمى نبود ؛ ليكن مردم را آفريد و آنان را به فرمانبرىِ خود امر كرد و از نافرمانى اش باز داشت و به وسيله فرستادگان خويش، بر ايشان استدلال نمود و به وسيله كتاب هاى آسمانى اش بهانه شان را بريد تا آنان [اختيار داشته باشند كه] فرمانبرى و نافرمانى كنند و به خاطر طاعتشان در خور پاداش، و به خاطر گناهشان در خور كيفر گردند» .
گفت : آيا عمل نيكوى بنده ، فعل خدا ، و عمل بد بنده نيز فعل خداست؟
فرمود: «عمل نيكوى بنده، فعل [خودِ ]اوست و خداوند، او را بِدان امر كرده ، و عمل بد بنده نيز فعل [خودِ ]اوست؛ ولى خداوند، او را از آن باز داشته است».
گفت: آيا عمل بنده با وسيله اى نيست كه خدا آن را در اختيارش قرار داده است؟
فرمود: «چرا ؛ ليكن او با همان وسيله اى كه با آن عمل خير انجام مى دهد ، بر عمل بدى كه [خدا] او را از آن باز داشته ، توانا مى گردد» .
گفت : آيا به بنده در انجام دادن كار، اختيارى داده شده است؟
فرمود: «خداوند، بنده را از چيزى باز نداشت، جز اين كه مى داند او توان تركش را دارد ، و به چيزى فرمانش نداد، جز اين كه مى داند او توان انجام دادن آن را دارد ؛ زيرا جور و بيهودگى و ستم و تكليف كردن بندگان به چيزى كه توان انجام دادنش را ندارند ، از صفات خداوند نيست» .
گفت : كسى كه خداوند او را كافر آفريده، آيا توان ايمان آوردن دارد و در صورت ترك ايمان، آيا براى خدا عليه او دليلى هست؟
[امام عليه السلام ] فرمود: «خداوند، همه مردم را تسليم شده آفريد [و آن گاه] امر و نهيشان كرد . و كفر ، اسمى است كه بر فعل بنده، هنگامى كه آن را انجام مى دهد، گذاشته مى شود . خداوند، هنگام آفرينش، بنده را كافر نيافريد ؛ [بلكه ]او پس از آن كه به رشد مى رسد و حجّت از جانب خدا بر او تمام مى شود ، كافر مى گردد . خداوند، حق را به او عرضه مى دارد و او انكار مى كند و به سبب انكار حق ، كافر مى شود.
