«هيچ مصيبتى نه در زمين و نه در نفْس هاى شما [به شما] نمى رسد ، مگر پيش از آن كه آن را پديد آوريم ، در كتابى است» .
جالب توجّه است كه همه آنچه درباره حكمت مصائب بيان كرديم ، در اين حديث كوتاه پيامبر خدا مى توان ملاحظه كرد كه :
إنَّ البَلاءَ لِلظّالِمِ أدَبٌ ، ولِلمُؤمِنِ امتِحانٌ ، ولِلأَنبِياءِ دَرَجَةٌ ، ولِلأَولِياءِ كَرامَةٌ . ^۱ بلا ، براى ستمگر تنبيه است و براى مؤمن ، امتحان و براى پيامبران ، درجه و براى اوليا ، كرامت .

هشت . عوامل ناكامى هاى مستضعفان

آنچه تاكنون درباره حكمت شرور و مصائب گفته شد، در خصوص افراد آگاهى است كه پيام خداوند به آنان رسيده و حجّت بر آنان تمام شده است . اكنون بايد ديد شُرور و ناكامى هايى كه گريبانگير افراد مستضعف (ناتوان يا ناآگاه) مى شوند، چه حكمتى دارند .
به سخن ديگر، در طول تاريخ ، بسيارى بوده اند و هستند كه به دلايل گوناگون ، پيام خداوند به آنها نرسيده و يا به اقتضاى خلقتشان نتوانسته اند مسئوليت پذير باشند تا با عمل كردن به وظيفه خود ، هدف مورد نظر از آفرينش را براى خود ، رقم بزنند . كودكان بى پناه، عقب مانده هاى ذهنى و ديوانگان، مصاديق بارز اين گونه انسان ها هستند . ناكامى هاى اين گونه افراد ـ كه در اصطلاح ، «مستضعف» ناميده مى شوند ـ را چگونه مى توان توجيه كرد؟
پاسخ اجمالى اين پرسش ، اين است كه :
اوّلاً ، مسئوليت ناكامى هاى انسان هاى مستضعف ـ به استثناى مواردى كه

جهان ، محنت ديده و بلا كشيده اند . امام صادق عليه السلام در حديثى مى فرمايد :
إنَّ أَشَدَّ النّاسِ بَلاءً الأَنبياءُ ثُمَّ الَّذينَ يَلونَهُم ، ثُمَّ الأَمثَلُ فَالأَمثَلُ . ^۱ گرفتارترينِ مردم به بلا ، پيامبران و پس از آنها دنباله روانِ آنها و آن گاه ، شريف ترين هايند .
و در حديثى ديگر مى فرمايد :
إِنَّما يَبتَلي اللّهُ تَبارَكَ وَتَعالى عِبادَهُ عَلى قَدرِ مَنازِلِهِم عِندَهُ . ^۲ خداوندِ خجسته و والا ، بندگانش را به اندازه جايگاهى كه در نزد او دارند ، گرفتار مى كند .
بنا بر اين ، مصائب (گرفتارى هاى) زندگى ، دو جهت مى توانند داشته باشند : گاه براى مجازات و تأديب و تطهيرند و گاه براى پرورش استعدادها و كماليابى نفْس ها و البتّه ، محنت هاى اولياى الهى ، از قسم دوم اند . از اين رو ، در جريان برخورد يزيد بن معاويه با امام زين العابدين عليه السلام ، هنگامى كه يزيد ، آيه : «وَ مَآ أَصَـبَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ ؛ ^۳ و هر [ گونه ] مصيبتى به شما برسد ، به سبب دستاورد خودِ شماست» را قرائت كرد و اين چنين ، مصائب واردشده بر اهل بيت امام حسين عليه السلام را مجازات الهى معرّفى نمود ، امام زين العابدين عليه السلام در پاسخ فرمود :
ليست هذه الآية فينا ، إنّ فينا قول اللّه عز و جل : «مَآ أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ فِى الْأَرْضِ وَ لَا فِى أَنفُسِكُمْ إِلَا فِى كِتَـبٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَآ» . ^۴ اين آيه درباره ما نيست . درباره ما اين سخن خداوند متعال است كه :