زندگى در شرايط سخت و تغذيه ساده ، موجب ضعف و ناتوانى جسمى مى گردد ، مى فرمايد :
أَلا وَإِنَّ الشَّجَرَةَ البَرِّيَّةَ أَصلَبُ عودا ، وَالرَّواتِعَ الخَضِرَةَ أَرَقُّ جُلودا وَالنّابِتاتِ العِذيَةَ أَقوى وَقودا وَأَبطَأ خُمودا . ^۱ بدانيد كه درخت بيابانى [كه آب كمتر مى خورد، ]چوبش سخت تر ، و درختان سبز ، پوستشان نازك تر است و شعله آتش گياهان صحرايى، افروخته تر و خاموشى آنها ديرتر است .
در نظام حكيمانه جهان ، سختى ها و مشكلاتى كه به اهل ايمان مى رسند ، به منظور پرورش استعدادهاى درونى و تكامل آنهايند . در واقع ، خداوند متعال ، جان دوستان خود را در اين جهان ، با بلا تغذيه مى نمايد و به تعبير زيباى پيامبر خدا :
إنَّ اللّهَ لَيُغَذّي عَبدَهُ المُؤمِنَ بِالبَلاءِ ، كَما تُغَذِّي الوالِدَةُ وَلَدَها بِاللَّبَنِ . ^۲ خداوند ، بنده مؤمنش را با بلا تغذيه مى كند ، همان گونه كه مادر ، فرزندش را با شير تغذيه مى كند .
نيز هر كس در بزم الهى مقرّب تر است ، جام بلا بيشترش مى دهند ، چنان كه در حديثى ديگر از پيامبر خدا آمده است :
ما كَرُمَ عَبدٌ عَلَى اللّهِ إِلّا ازدادَ عَلَيهِ البَلاءَ . ^۳ هيچ بنده اى در نزد خداوندْ گرامى نشد ، مگر كه [خدا ]بلا را بر او افزون كرد .
درست به همين دليل است كه كه رهبران بزرگ الهى ، بيش از ديگران در اين

و قطعا شما را با چيزى از ترس و گرسنگى و كاهش در اموال و جان ها و محصولات مى آزماييم ، و شكيبايان را مژده بده» .
بر اين اساس ، شُرور و سختى هايى كه براى آزمون و سازندگى انسان اند ، نه تنها منافاتى با عدالت و حكمت خداوند ندارند ، بلكه عين حكمت اند . امام على عليه السلام مى فرمايد :
أَيُّها النّاسُ إنَّ اللّهَ قَد أعاذَكُم مِن أَن يَجورَ عَلَيكُم ، وَلَم يُعِذكُم مِن أَن يَبتَليَكُم . ^۱ هلا اى مردمان! خداوند ، شما را پناه داده كه به شما ستم نكند و پناه نداده كه شما را مبتلا نكند .
گفتنى است كه آزمايش الهى ، به منظور كشف حقيقت براى خودِ انسان و يا ديگران نيست ؛ بلكه براى اين است كه استعدادهاى نهفته انسان ، به اراده و اختيار او پرورش يابند ، به گونه اى كه آنچه را در درون دارد ، آشكار كند . امام على عليه السلام مى فرمايد :
أَلا إنَّ تعالى اللّهَ قَد كَشَفَ الخَلقَ كَشفَةً ، لا أَنَّهُ جَهِلَ ما أَخفَوهُ مِن مَصونِ أسرارِهِم وَمَكنونِ ضَمائِرِهِم ، وَلكِن ليَبلوَهُم أَيُّهُم أَحسَنُ عَمَلاً ، فَيَكونَ الثَّوابُ جَزاءً وَالعِقابُ بَواءً . ^۲ هان! بدانيد كه خداوند متعال ، [پنهانى هاى] مردم را آشكار كرد ، نه از سرِ اين كه نمى دانست نگاهدارِ چه اسرارى هستند يا در درون خود ، چه پنهان كرده اند؛ بلكه براى اين كه آنان را بيازمايد كه كدامشان از جهت عمل ، بهتر است تا ثواب ، پاداش و عقاب ، تقاص آنان باشد .
جان انسان، همانند جسم او در سختى ها پرورش مى يابد و آب داده و پولادين مى گردد . امام على عليه السلام در پاسخ به پندار كسانى كه تصوّر مى كردند