«وَ نَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً . ^۱ و شما را از راه آزمايش به بد و نيك ، مى آزماييم» .
شر ، شامل انواع سختى ها، بيمارى ها و مشكلات زندگى ، و خير ، شامل انواع نعمت ها و خوشى هاست .
در حديثى از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه : امير مؤمنان ، بيمار شد و جمعى به عيادت رفتند . ايشان در جواب احوالپرسى ، بر خلاف متعارف فرمود : «أصبحت بشرّ» . عيادت كنندگان كه انتظار اين گونه پاسخ را از امير مؤمنان نداشتند ، با تعجّب پرسيدند : «سبحان اللّه ! اين ، كلام مثل توست؟» و ايشان در پاسخ فرمود :
يَقولُ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى : «وَ نَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنَا تُرْجَعُونَ» ^۲ ، فَالخَيرُ الصِّحَّةُ وَالغِنى ، وَالشَّرُّ المَرَضُ وَالفَقرُ ابتِلاءً وَاختِبارا . ^۳ خداى متعال مى فرمايد: «و شما را از راه آزمايش به بد و نيك مى آزماييم ...» . خير ، صحّت و غناست و شر، بيمارى و فقر است به خاطر آزمايش و انتخاب .
آيه اى كه در كلام امير مؤمنان آمده ، دليل روشنى است بر اين كه حكمت بخشى از مصائب ، «آزمايش» است تا انسان ، در نتيجه شكيبايى و موفّقيت در امتحان ، به كمال برسد . اين معنا در آيه اى ديگر ، چنين آمده است :
«وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَىْ ءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَ لِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَ تِ وَبَشِّرِ الصَّـبِرِينَ . ^۴

بنا بر اين ، مصائب و مشكلات زندگى براى افراد پاكى كه احيانا دچار آلودگى شده اند، نه تنها اعلام كننده خطر و آگاهى بخش اند ، بلكه تيرگى هايى را كه گناهان در روح آنها پديد آورده اند نيز زايل مى سازند و بدين سان ، موانع بهره گيرى از عبادات، در مسير كمالات معنوى ، از سر راه آنها برداشته مى شوند . امام على عليه السلام مى فرمايد :
الحَمدُ للّهِِ الَّذي جَعَلَ تَمحيصَ ذُنوبِ شيعَتِنا فِي الدُّنيا بِمِحَنِهِم ، لِتَسلَمَ لَهُم ^۱ طاعاتُهُم ويَستَحِقّوا عَلَيها ثَوابَها . ^۲ ستايش، خدايى را كه تطهير گناهان شيعيان ما را در دنيا، در محنت هاى آنان قرار داد تا طاعات و [عبادات ]آنها سالم [و برقرار] بماند و در نتيجه آن [طاعات و عبادات]، شايستگىِ پاداش بيابند .
بر اين اساس، سختى هاى زندگى براى اهل ايمان ، از جمله نعمت هاى بزرگ خداوند محسوب مى شوند ، چنان كه از امام صادق عليه السلام روايت شده است :
للّهِِ فِي السَّرّاءِ نِعمَةُ التَّفَضُّلِ ، وفِي الضَّرّاءِ نِعمَةُ التَّطَهُّرِ . ^۳ خداوند در آسايش ، نعمت احسان و در سختى ها نعمت پاك شدن دارد.

۲ . سختى هاى سازنده

حكمت بخشى از شُرور و سختى ها و گرفتارى هاى زندگى، آزمودن انسان و سازندگى اوست . قرآن كريم ، تصريح مى كند كه انسان به وسيله «شر» و «خير» ، آزمايش مى شود :