181
دانش نامه عقايد اسلامي ج9

خير مطلق اند و يا خير آنها بيش از شرّشان است . بنا بر اين ، تنها قسم اخير از اقسام شرور را مى توان مخلوق خدا دانست .

۳ . خلقت خير پيش از خلقت شر

در شمارى از احاديث آمده است كه خداوند متعال ، خير را پيش از شر آفريده، چنان كه در حديثى قدسى مى خوانيم :
أنَا اللّهُ الكَريمُ ، خَلَقتُ الخَيرَ قَبلَ الشَّرِّ . ۱ من خداى بزرگوارم . خير را پيش از شر آفريدم .
اين گونه احاديث ، ظاهرا به نكته مهمّى اشاره دارند كه در تبيين آفرينش شُرور ، بايد مورد توجّه باشد. آن نكته ، اين است كه شر ، آفرينشى مستقل و جدا از خير ندارد ، بدين معنا كه خداوند متعال چيزى را كه ذاتا شر باشد ، نيافريده است ؛ بلكه آنچه آفريده ، خير است و شر به تَبَع آفرينشِ خير پديد مى آيد .
براى نمونه ، خداوند متعال زمين را مى آفريند . آفرينش زمين ، خير است ؛ امّا زلزله ـ كه لازمه طبيعت زمين است ـ نيز پديد مى آيد . يا خداوند متعال ، ابر و باد و باران را كه همگى خيرند ، مى آفريند ؛ امّا همين ها گاه موجب توفان و سيل زيانبار مى گردند .

۴ . نقش اراده انسان در پيدايش شُرور

مهم ترين مسئله در باب شُرور و منافات نداشتن آنها با عدالت و حكمت الهى، نقش انسان در پيدايش آنهاست ، بدين معنا كه هر چند در نظام هستى، هيچ چيز از دايره خلقت و تقدير الهى خارج نيست ، ليكن بر اساس همان نظام، اراده

1.ر . ك : دانش نامه عقايد اسلامى : ج ۸ ص ۳۸۸ ح ۶۰۵۱ .


دانش نامه عقايد اسلامي ج9
180

همچنين در حديث قدسى آمده است :
أنَا اللّهُ لا إلهَ إلّا أنَا ، خالِقُ الخَيرِ وَالشَّرِّ ، وهُما خَلقانِ مِن خَلقي . ۱ من خدايم و معبودى جز من نيست ؛ آفريننده خير و شر . آن دو ، آفريده هايى از آفريدگان من هستند .
در اين جا چند مطلب ، قابل طرح است :

۱ . مقصود از خلقت شر

معروف است كه «شر» در تحليل نهايى ، گاه به امر عدمى و گاه به امر وجودى اى كه سبب امر عدمىِ زيانبار مى شود ، بازگشت مى نمايد . بنا بر اين ، آفرينش شر نمى تواند به معناى آفرينش عدم باشد ؛ بلكه به معناى ايجاد پديده اى است كه به امر عدمىِ زيانبار ، منتهى مى گردد ، مانند پديده هاى : زلزله، توفان، سيل و ميكروب كه موجب مرگ (عدم حيات) و بيمارى (عدم سلامت) مى گردند .

۲ . كدام نوع از شُرور؟

پيش از اين، شر را به «شرّ مطلق» و «شرّ نسبى» تقسيم كرديم . نيز گفتيم كه گاهى شرّ چيزى بر خير آن، غلبه دارد و آن پديده «شر» محسوب مى شود ، و گاهى خير چيزى بر شرّش غلبه دارد و آن پديده، «خير» شمرده مى شود ، و گاهى خير و شرّ پديده اى برابرند و آن پديده ، نه خير محسوب مى شود و نه شر . اكنون بايد ديد كه كدام يك از اقسام شُرور ، مخلوق خداوند متعال اند .
بى ترديد ، خداوند حكيم و دادگر ، پديده اى را كه شرّ مطلق است ، يا شرّ آن بر خيرش غلبه دارد و يا خير و شرّ آن برابراند ، نمى آفريند ؛ بلكه آفريده هاى او يا

1.ر . ك : دانش نامه عقايد اسلامى : ج ۸ ص ۳۸۲ ح ۶۰۴۶ .

  • نام منبع :
    دانش نامه عقايد اسلامي ج9
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدى رى‏شهرى، با همکاری: رضا برنجكار، ترجمه: عبدالهادى مسعودى، مهدى مهریزى، على نقى خدایارى، محمّد مرادی و جعفر آریانی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 52024
صفحه از 447
پرینت  ارسال به