دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث - جلد چهاردهم
صفحه 6
۱۰ / ۲۰
دُعاؤُهُ عليه السلام يَومَ عَرَفَةَ
۳۸۴۷.الإقبال :مِنَ الدَّعَواتِ المُشَرَّفَةِ في يَومِ عَرَفَةَ ، دُعاءُ مَولانَا الحُسَينِ بنِ عَلِيٍّ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِ ۱ :
الحَمدُ للّهِِ الَّذي لَيسَ لِقَضائِهِ دافِعٌ ، ولا لِعَطائِهِ مانِعٌ ، ولا كَصُنعِهِ صُنعُ صانِعٍ ، وهُوَ الجَوادُ الواسِعُ ، فَطَرَ ۲ أجناسَ البَدائِعِ ، وأتقَنَ بِحِكمَتِهِ الصَّنائِعَ ، لا يَخفى عَلَيهِ الطَّلائِعُ ، ولا تَضيعُ عِندَهُ الوَدائِعُ ، أتى بِالكِتابِ الجامِعِ ، وبِشَرعِ الإِسلامِ النّورِ السّاطِعِ ، وهُوَ لِلخَليقَةِ صانِعٌ ، وهُوَ المُستَعانُ عَلَى الفَجائِعِ ، جازي كُلِّ صانِعٍ ، ورائِشُ ۳ كُلِّ قانِعٍ ۴ ، وراحِمُ كُلِّ ضارِعٍ ۵ ، ومُنزِلُ المَنافِعِ وَالكِتابِ الجامِعِ بِالنّورِ السّاطِعِ ، وهُوَ لِلدَّعَواتِ سامِعٌ ، ولِلدَّرَجاتِ رافِعٌ ، ولِلكُرُباتِ دافِعٌ ، ولِلجَبابِرَةِ قامِعٌ ، وراحِمُ عَبرَةِ كُلِّ ضارِعٍ ، ودافِعُ ضَرعَةِ كُلِّ ضارِعٍ ، فَلا إلهَ غَيرُهُ ، ولا شَيءَ يَعدِلُهُ ، ولَيسَ كَمِثلِهِ شَيءٌ ، وهُوَ السَّميعُ البَصيرُ ، اللَّطيفُ الخَبيرُ ، وهُوَ عَلى كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ .
اللّهُمَّ إنّي أرغَبُ إلَيكَ ، وأشهَدُ بِالرُّبوبِيَّةِ لَكَ ، مُقِرّا بِأَنَّكَ رَبّي ، وأنَّ إلَيكَ مَرَدِّي ، ابتَدَأتَني بِنِعمَتِكَ قَبلَ أن أكونَ شَيئا مَذكورا ، وخَلَقتَني مِنَ التُّرابِ ثُمَّ أسكَنتَنِي الأَصلابَ ، أمنا لِرَيبِ المَنونِ ۶ وَاختِلافِ الدُّهورِ ، فَلَم أزَل ظاعِنا ۷ مِن صُلبٍ إلى رَحِمٍ في تَقادُمِ الأَيّامِ الماضِيَةِ ، وَالقُرونِ الخالِيَةِ ، لَم تُخرِجني ـ لِرَأفَتِكَ بي ، ولُطفِكَ لي وإحسانِكَ إلَيَّ ـ في دَولَةِ أيّامِ الكَفَرَةِ ، الَّذينَ نَقَضوا عَهدَكَ وكَذَّبوا رُسُلَكَ ، لكِنَّكَ أخرَجتَني رَأفَةً مِنكَ وتَحَنُّنا عَلَيَّ لِلَّذي سَبَقَ لي مِنَ الهُدَى ، الَّذي فيهِ يَسَّرتَني ، وفيهِ أنشَأتَني ، ومِن قَبلِ ذلِكَ رَؤُفتَ بي بِجَميلِ صُنعِكَ وسَوابِغِ نِعمَتِكَ ؛ فَابتَدَعتَ خَلقي مِن مَنِيٍّ يُمنى ، ثُمَّ أسكَنتَني في ظُلُماتٍ ثَلاثٍ ، بَينَ لَحمٍ وجِلدٍ ودَمٍ ، لَم تُشَهِّرني بِخَلقي ۸ ، ولَم تَجعَل إلَيَّ شَيئا مِن أمري .
ثُمَّ أخرَجتَني إلَى الدُّنيا تامّا سَوِيّا ، وحَفِظتَني فِي المَهدِ طِفلاً صَبِيّا ، ورَزَقتَني مِنَ الغِذاءِ لَبَنا مَرِيّا ، وعَطَفتَ عَلَيَّ قُلوبَ الحَواضِنِ ، وكَفَّلتَنِي الاُمَّهاتِ الرَّحائِمَ ، وكَلَأتَني ۹ مِن طَوارِقِ الجانِّ ، وسَلَّمتَني مِنَ الزِّيادَةِ وَالنُّقصانِ ، فَتَعالَيتَ يا رَحيمُ يا رَحمانُ .
حَتّى إذَا استَهلَلتُ ناطِقا بِالكَلامِ ، أتمَمتَ عَلَيَّ سَوابِغَ الإِنعامِ ، فَرَبَّيتَني زائِدا في كُلِّ عامٍ ، حَتّى إذا كَمُلَت فِطرَتي ، وَاعتَدَلَت سَريرَتي ، أوجَبتَ عَلَيَّ حُجَّتَكَ بِأَن ألهَمتَني مَعرِفَتَكَ ، ورَوَّعتَني بِعَجائِبِ فِطرَتِكَ ، وأنطَقتَني لِما ذَرَأتَ في سَمائِكَ وأرضِكَ مِن بَدائِعِ خَلقِكَ ، ونَبَّهتَني لِذِكرِكَ وشُكرِكَ وواجِبِ طاعَتِكَ وعِبادَتِكَ ، وفَهَّمتَني ما جاءَت بِهِ رُسُلُكَ ، ويَسَّرتَ لي تَقَبُّلَ مَرضاتِكَ ، ومَنَنتَ عَلَيَّ في جَميعِ ذلِكَ بِعَونِكَ ولُطفِكَ .
ثُمَّ إذ خَلَقتَني مِن حُرِّ ۱۰ الثَّرى ، لَم تَرضَ لي يا إلهي بِنِعمَةٍ دونَ اُخرى ، ورَزَقتَني مِن أنواعِ المَعاشِ وصُنوفِ الرِّياشِ بِمَنِّكَ العَظيمِ عَلَيَّ ، وإحسانِكَ القَديمِ إلَيَّ ، حَتّى إذا أتمَمتَ عَلَيَّ جَميعَ النِّعَمِ ، وصَرَفتَ عَنّي كُلَّ النِّقَمِ ، لَم يَمنَعكَ جَهلي وجُرأَتي عَلَيكَ أن دَلَلتَني عَلى ما يُقَرِّبُني إلَيكَ ، ووَفَّقتَني لِما يُزلِفُني لَدَيكَ ، فَإِن دَعَوتُكَ أجَبتَني ، وإن سَأَلتُكَ أعطَيتَني ، وإن أطَعتُكَ شَكَرتَني ، وإن شَكَرتُكَ زِدتَني ، كُلُّ ذلِكَ إكمالاً لِأَنعُمِكَ عَلَيَّ ، وإحسانِكَ إلَيَّ .
فَسُبحانَكَ سُبحانَكَ ! مِن مُبدِئٍ مُعيدٍ حَميدٍ مَجيدٍ ، وتَقَدَّسَت أسماؤُكَ ، وعَظُمَت آلاؤُكَ ، فَأَيُّ أنعُمِكَ يا إلهي اُحصي عَدَدا أو ذِكرا ، أم أيُّ عَطاياكَ أقومُ بِها شُكرا ، وهِيَ يا رَبِّ أكثَرُ مِن أن يُحصِيَهَا العادّونَ ، أو يَبلُغَ عِلما بِهَا الحافِظونَ ! ثُمَّ ما صَرَفتَ ودَرَأتَ ۱۱ عَنِّي اللّهُمَّ مِنَ الضُّرِّ وَالضَّرّاءِ أكثَرُ مِمّا ظَهَرَ لي مِنَ العافِيَةِ وَالسَّرّاءِ .
1.قال الكفعمي في البلد الأمين : ذكر السيّد الحسيب النسيب رضيّ الدين عليّ بن طاووس ـ قدّس اللّه روحه ـ في كتاب مصباح الزائر قال : روى بشر و بشير الأسديّان أنّ الحسين بن عليّ بن أبي طالب عليه السلام ، خرج عشيّة عرفة يومئذٍ من فسطاطه ، متذلِّلاً خاشعا ، فجعل عليه السلام يمشي هونا هونا ، حتّى وقف هو وجماعة من أهل بيته وولده ومواليه في مَيسَرَةِ الجبل ، مستقبلَ البيت ، ثُمّ رفع يديه تلقاء وجهه كاستطعام المسكين ، ثُمَّ قال : الحمد للّه الذي ليس لقضائه دافع . . . إلى آخره (البلد الأمين : ص ۲۵۱ ، بحار الأنوار : ج ۹۸ ص ۲۱۴ ح ۲) .
2.فَطَرَ : خلق (المصباح المنير : ص ۴۷۶ «فطر») .
3.يقال : راشَهُ يَريشُه ؛ إذا أحسن حاله . وكلُّ من أوليته خيرا فقد رِشتَه (لسان العرب : ج ۶ ص ۳۱۰ «ريش») .
4.القانِعُ : السائل ، من القنوع : الرضا باليسير من العطاء (النهاية : ج ۴ ص ۱۱۴ «قنع») .
5.الضَّارعُ : النحيف الضاوي الجسم (النهاية : ج ۳ ص ۸۴ «ضرع») .
6.. المنون : الدَّهرُ . والموتُ (القاموس المحيط : ج ۴ ص ۲۷۲ «منّ») .
7.ظَعَنَ : سارَ (الصحاح : ج ۴ ص ۲۱۵۹ «ظعن») .
8.قال العلّامة المجلسي : لم تشهّرني بخلقي ؛ أي لم تجعل تلك الحالات الخسيسة ظاهرة للخلق في ابتداء خلقي لأصير محقّرا مهينا عندهم ، بل سترت تلك الأحوال عنهم ، وأخرجتني بعد اعتدال صورتي وخروجي عن تلك الاُصول الدّنية (بحار الأنوار : ج ۶۰ ص ۳۷۳) . هذا وفي البلد الأمين : «لَم تُشهِدني خلقي» .
9.كَلأهُ : حرسه (القاموس المحيط : ج ۱ ص ۲۶ «كلأ») .
10.الحُرّ من الطين والرَّمل : الطيّب . وحرّ كلّ أرضٍ : وسطها وأطيبها (تاج العروس : ج ۶ ص ۲۶۱ «حرر») .
11.الدَّرأُ : الدَّفع (الصحاح : ج ۱ ص ۴۸ «درأ») .
دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث - جلد چهاردهم
صفحه 7
۱۰ / ۲۰
دعاى امام عليه السلام در روز عرفه ۱
۳۸۴۷.الإقبال :از دعاهاى وارد شده در روز عرفه ، دعاى مولايمان امام حسين ـ كه درودهاى خدا بر او باد ـ است ۲ : «ستايش ، خداوندى را سِزَد كه نه مى توان از قضاى او جلوگيرى كرد ، و نه مى توان كسى را از عطاى او محروم ساخت . ساخته هيچ سازنده اى همچون ساخته او نيست . او بخشنده فراگير است. انواع پديده هاى بديع را آفريد و با حكمت خويش، ساخته ها را استوار كرد. طلايه ها[ى عالم وجود] بر او پنهان نيستند و امانت ها در نزد او تلف نمى شوند . كتاب جامع و شريعت اسلام را به مثابه نورى درخشان آورد . آفريدگان را ساخت و فريادرس در گرفتارى هاست . هرسازنده اى را پاداش مى دهد و زندگى هر قناعت پيشه اى را تأمين مى كند و بر هر نالانى ، مهربان است . منفعت ها را و كتاب جامع را با نورى درخشان ، فرو فرستاد . اوست كه شنواى دعاهاست و بالا برنده منزلت ها . سختى ها را برطرف مى سازد و سركشان را قلع و قمع مى كند و بر اشكِ هر نالان ، رحمت مى آورَد و غم او را مى بَرَد . بنا بر اين، خدايى جز او نيست و چيزى با او برابرى نمى كند و چيزى همانند او نيست ، و اوست شنوا، بينا، باريك بين و آگاه ، و او بر هر كارى تواناست.
بار خدايا! من به تو اشتياق دارم و به پروردگارىِ تو گواهى مى دهم . اعتراف مى كنم به اين كه تو پروردگارِ منى و بازگشت من به سوى توست. با نعمت خود ، وجود مرا آغاز كردى، پيش از آن كه من ، چيزى در خورِ ياد باشم. مرا از خاك آفريدى ، سپس در پُشت ها جايم دادى و از حوادث زمانه و دگرگونى هاى روزگار ، ايمنم ساختى و در روزگاران گذشته و قرن ها و نسل هاى پيشين، هماره از پُشتى به رَحِمى كوچ كردم.
از روى مهر و رأفتى كه به من داشتى و احسانى كه نسبت به من كردى، مرا در دوران حكومتِ سردمداران كفر كه پيمانت را شكستند و پيامبرانت را تكذيب كردند، به جهان نياوردى ؛ بلكه از سرِ رأفت و مهر ، مرا در زمانى به دنيا آوردى كه مقام هدايت را، كه در علمِ اَزَلى ات گذشته بود، برايم مهيّا فرمودى و در آن ، پرورشم دادى و پيش از اين نيز با رفتار نيكويت و نعمت هاى شايانت ، به من مهر ورزيدى و آفرينشم را از منىِ ريخته شده ، پديد آوردى و در سه تاريكى [ـِ مشيمه، رَحِم و شكم ]ميان گوشت و خون و پوست ، جايم دادى.
در آفرينشم گواهم نساختى ۳ و چيزى از كار خودم را به من ، واگذار نكردى. سپس با آفرينش تمام و درست ، مرا به اين دنيا وارد ساختى و در حالت كودكى و خُردسالى ، در گهواره نگهدارى ام كردى و از غذاها ، شيرِ گوارايى را روزى ام ساختى ودل هاى پرستاران را به من ، مهربان كردى و مادرانِ دلسوز را عهده دار پرستارى ام نمودى و از آسيب جنّيان ، حفاظتم كردى و آفرينشم را از فزونى و كاستى پيراستى . پس، تو برترى، اى مهربان و اى بخشاينده!
تا آن گاه كه لب به سخن گشودم، نعمت هاى شايانت را بر من تمام كردى و در هر سال ، بيشتر پرورشم دادى و آن گاه كه آفرينشم كامل شد و نيروهاى جسم و جانم به اعتدال رسيد، حجّت خود را بر من لازم كردى ؛ بدين ترتيب كه شناختت را به من الهام فرمودى و با شگفتى هاى خلقتت ، مرا به شگفت آوردى و با پديده هاى نورآفرينت كه در آسمان و زمينت آفريدى، به سخن آوردى و به سپاسِ نعمت ها و ياد و طاعت و عبادتت ، تذكّرم دادى و آنچه را پيامبرانت آوردند، به من فهماندى و پذيرشِ عوامل خشنودى ات را برايم آسان نمودى و در تمام اينها با يارى و مهربانى ات بر من منّت نهادى .
سپس از آن جا كه مرا از پاك ترين خاك ها آفريده اى، راضى نشدى ـ اى معبود من ـ كه من از نعمتى برخوردار و از ديگرى محروم شوم، و از انواع نعمت هاى زندگى و اقسامِ لوازم كامرانى روزى ام كردى و اين، به خاطر نعمت بخشى بزرگ و احسان ديرينه ات بر من بود ، تا آن جا كه تمامى نعمت ها را بر من كامل كردى و تمامى رنج ها را از من ، دور ساختى و نادانى و گستاخى من ، مانع از آن نشد كه مرا به آنچه به تو نزديكم مى سازد ، ره نمون شوى و بدانچه مرا به درگاهت مقرّب مى سازد ، موفّق بدارى. اگر بخوانمت، پاسخم را مى دهى و اگر از تو بخواهم، عطايم مى كنى و اگر فرمان بُردارى ات كنم، قدردانى مى كنى واگر از تو سپاس گزارى كنم، بر من مى افزايى. همه اينها براى كامل كردن نعمت هايت بر من واحسانى است كه نسبت به من دارى.
منزّهى تو! منزّهى، از آن رو كه آغاز كننده آفرينش و باز گرداننده خلقى . ستوده و بزرگوارى. پاكيزه است نام هاى تو و بزرگ است نعمت هاى تو.
معبود من! كدام يك از نعمت هايت را به شماره در آورم و ياد كنم و به سپاس گزارىِ كدامين يك از عطاهاى تو بپردازم ، در صورتى كه آنها ـ اى پروردگار من ـ ، بيش از آن اند كه حسابگران ، بتوانند آنها را بشمارند يا دانشِ حافظان بدانها برسد . سپس ، آنچه از سختى و گرفتارى از من دور كردى و باز داشتى ، بيش از آن تن درستى و خوشى اى است كه برايم آشكار شد.
1.اصل ترجمه «دعاى عرفه» در اين جا ، برگرفته از ترجمه منتشر شده توسّط مركز تحقيقات حج است ؛ امّا اصلاحات دامنهدارى نيزبر روى آن به انجام رسيده است . م.
2.كفعمى در البلد الأمين ، نوشته است : سيّد اصيل و پاك نژاد ، رضى الدين على بن طاووس ـ كه خداوند، روحش را پاك گردانَد ـ، در كتاب مصباح الزائر گفته است : بِشر و بشير اسدى روايت كرده اند كه امام حسين عليه السلام شب عرفه از خيمه اش بيرون آمد ، در حالى كه آرام و افتاده حال بود و به آرامى گام بر مى داشت ، تا اين كه خود وتعدادى از خاندان و فرزندان و دوستانش ، در سمت چپ كوه ، رو به قبله ايستادند . امام عليه السلام دستانش را تا مقابل صورتش بالا آورد ، همانند نيازمندى كه غذا درخواست مى كند . آن گاه گفت : «ستايش ، خداوندى را سِزَد كه نه از قضاى او مى توان جلوگيرى كرد و ...» .
3.اين عبارت، ترجمه «لم تشهدنى» در متن عربى دعاست كه بر اساس نسخه البلد الأمين ترجمه شده است .علّامه مجلسى، در شرح نسخه بدل «لم تشهّرنى» مى گويد : يعنى آن حالت هاى بدنما را كه در آغاز آفرينش جنينى داشتم ، آشكار نساختى تا نزد مردم ، پَست و خُرد نشوم ؛ بلكه آنها را پوشاندى و پس از اعتدال و اتمامِ هيئتم ، مرا بيرون آوردى .