پژوهشى در باره اعجاز قرآن‏^۱

وحى و اعجاز

قرآن كريم در شرح زندگانى پيامبران، يادآور نشانه‏هاى الهى داعيه‏دارانِ ارتباطِ وحيانى است. آنان براى اتمام حجت، با اذن پروردگار معجزاتى بر اثبات پيوند غيبى خويش با خدا ارائه مى كردند:
(وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ رُسُلاً إِلَى‏ قَوْمِهِمْ فَجَآءُوهُم بِالْبَيِّنَتِ ... .^۲
ما پيش از تو فرستادگانى را با دلايل روشن به سوى قومشان فرستاديم) .
(لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَتِ ... .^۳
ما پيامبرانمان را با دلايل روشن فرستاديم) .
بر اساس آيات قرآن، «بيّنات» و «معجزات روشن»، همزاد وحى بوده، از آن، جدايى‏ناپذيرند.
البته اين پديده‏هاى خارق عادت، تنها در زمانِ حضورِ خودِ آن پيامبران رخ داده و اكنون نشانى از آنها بر جاى نمانده است. در اين ميان، تنها قرآن كريم

- كه از سنخ خود وحى است - ، ماندگار در بستر تاريخ، نشان خدايى بودن و حقانيت پيامبر خاتم را به همراه دارد.

مفهوم معجزه‏

معجزه، از مصدر «اعجاز»، مشتق از ريشه ثلاثى مجرّد «عجز»، به معناى: درماندگى، ناتوانى و نيز پايان هر چيز است.^۱ اعجاز، به معناى: ناتوان ساختن يا ناتوان يافتن ديگرى است.^۲ با توجّه به كتب لغت و كاربرد اين كلمه مى‏توان گفت: مفهوم اصلى در مادّه اين واژه چيزى مقابل قدرت است. هر دو واژه «معجز» و «معجزه»، اسم فاعل مفرد به معناى ناتوان كننده اند و جمع آنها «معجزات» است:
(وَاعْلَمُواْ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى اللَّهِ .^۳
بدانيد كه شما ناتوان كننده خداوند نيستيد) .
معجزه در اصطلاح علم كلام، كار خارق‏العاده و همراه با تحدّى و سالم از معارضه است كه خداوند آن را به دست پيامبرش پديد مى‏آورد تا نشان راستى رسالت وى باشد.^۴

قرآن، آيتِ الهى‏

قرآن خود را آيت روشن و معجزه بيّن پيامبر خاتم مى‏شمارد:
(وَقَالُواْ لَوْلَآ أُنزِلَ عَلَيْهِ ءَايَتٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّمَا الْأَيَتُ عِندَ اللَّهِ وَ إِنَّمَآ أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ * أَوَ لَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّآ أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَبَ يُتْلَى‏ عَلَيْهِمْ إِنَّ فِى ذَ لِكَ لَرَحْمَةً وَ ذِكْرَى‏ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ .^۵