پيش‌گفتار

سبْك زندگى اسلامى، يكى از مهم‌ترين ابعاد تمدّن اسلامى است كه آشنايى با آن، براى همه مسلمانان بويژه نسل جوان در عصر حاضر، فوق العاده مهم و ضرورى است ؛ ولى متأسّفانه تا كنون آن گونه كه شايسته بوده، بِدان توجّه نشده است.

بر اساس ره‌نمود رهبر معظّم انقلاب، آية اللّه‌ خامنه‌اى، در تبيين اهمّيت اين موضوع،^۱ تمدّن نوين دو بخش دارد: بخش ابزارى و بخش اصلى. بخش ابزارى، شامل ارزش‌هايى است كه به عنوان پيشرفت كشور مطرح مى‌شوند، مانند: علم، اختراع، صنعت، اقتدار سياسى و نظامى، و اعتبار بين المللى.

بخش اصلى و حقيقى تمدّن نيز همان سبْك زندگى است كه شامل: سبك ازدواج، سبك رفتار با خانواده (پدر، مادر، همسر و فرزند)، سبك رفتارهاى شخصى (نظافت، انتخاب نوع لباس، نوع خوراك، نوع آشپزى، نوع آراستگى)، سبك رفتار در فعّاليت‌هاى سياسى، امنيتى، اقتصادى و ورزشى، سبك رفتار با ديگران (رئيس، مرئوس، پليس، همسايه، دوست، بيگانه و دشمن) مى‌گردد.

تمدّن نوين اسلامى از اين گونه امور تشكيل مى‌شود كه متن زندگى است و در اصطلاح اسلامى، به آن «عقل معاش» گفته مى‌شود و در كتب حديثى در ابوابى با نام «كتاب العشرة» به آن پرداخته‌اند.

عدم پيشرفت در اين بخش از تمدّن ـ كه به منزله بخش نرم‌افزارى تمدّن به شمار مى‌رود ـ، موجب مى‌گردد كه همه پيشرفت‌ها در بخش ابزارى تمدّن ـ كه به منزله بخش

سخت‌افزارى تمدّن شمرده مى‌شود ـ، نتواند به آرامش روانى و رستگارى جامعه بينجامد، همچنان كه در دنياى غرب با وجود ثروت، پيشرفت‌هاى گوناگون علمى و قدرت نظامى، آرامش روانى و رستگارى نيست.

نكته مهم در بيانات رهبر انقلاب اسلامى، اين است كه كشور ما در بخش اوّل تمدّن نوين (بخش ابزارى و سخت‌افزارى)، به بركت انقلاب اسلامى، پيشرفت‌هاى خوبى داشته ؛ ولى در بخش نرم‌افزارى كه بخش اصلى و حقيقى تمدّن اسلامى است، پيشرفتى چشمگير مانند بخش اوّل نداشته است و اين، زنگ خطرى است كه همه علاقه‌مندان به گسترش فرهنگ انقلاب اسلامى در جهان، بويژه متصدّيان امور تعليم و تربيت در جمهورى اسلامى ايران، و على الخصوص اعضاى شوراى انقلاب فرهنگى بايد بيش و پيش از ديگران، آن را بشنوند و جدّى بگيرند.

مفهوم‌شناسى «سبك زندگى»

سبك زندگى، عبارت است از مجموعه رفتارهاى اختيارى انسان با خود، ديگران و مجموعه هستى كه برخاسته از شناخت‌ها، باورها، ارزش‌ها و گرايش‌هاى اوست و در هم تنيدگى آنها به صورت يك نظام منسجم، شيوه و هنجار زندگى فرد يا جامعه را نشان مى‌دهد.

به سخن ديگر، انسان براى ساختن زندگى خود، افزون بر غريزه و الهام فطرى، از خواسته‌ها، خردورزى‌ها، تجربه‌ها و تنوّع‌طلبى‌هاى خود، هم‌عصران، نياكان و پيشينيان نيز بهره مى‌برد و آنها را در ساختن زندگى و هويت‌بخشى به آن، دخالت مى‌دهد و اين، دليل دگرگونى شكل زندگى در هر عصر و تفاوت هر اجتماع با اجتماع ديگر است. انسان بر اساس باورها، ارزش‌ها و طرز تلقّى‌اش از هستى و زندگى، به كنش و واكنش دست مى‌زند و رفتارهايى بر مى‌گزيند و حالت‌هايى را مى‌پذيرد كه خود مى‌خواهد و دوست دارد و با سليقه و معيارهايش، همخوانى دارند.

بنا بر اين، سبك زندگى، مولودِ عوامل و عناصرى است كه كم و بيش با هم ارتباط دارند و يك شاكله كلّىِ فرهنگى و اجتماعى را پديد مى‌آورند، و همين نظام‌مندى و پيوستگى است كه موجب تمايز فرهنگى در جوامع مختلف مى‌گردد.