پيش گفتار

متون دينى (قرآن و حديث) را بايد منبع و سرمايه علمى دانست نه يك محصول پردازش شده علمى . همان گونه كه اين منبع غنى براى پرسش هاى فقهى ، كلامى و تفسيرى ، پاسخ دارد ، براى پرسش هاى روانشناختى و تربيتى نيز پاسخ دارد . البته نبايد فراموش كرد كه متون مقدس صامت اند و پاسخ جويى از متون صامت ، نياز به استنطاق دارد . اين همان چيزى است كه از آن به عنوان فقه الحديث يا منطق فهم حديث ياد مى شود . دانشهاى اسلامى همانند فقه ، كلام و تفسير كه متن محور هستند ، هرگز به صورت تدوين شده در متون وجود نداشته اند بلكه دانشمندان اسلامى با تلاش علمى و روشمندانه خود به مطالعه متون پرداخته اند و قوانين حاكم بر متون را در هر رشته ، به دست آورده اند و سپس به تدوين و تنظيم آن پرداخته اند.
در قلمرو علوم روانشناختى و تربيتى نيز همين امر صادق است . وقتى صحبت از روانشناسى اسلامى يا دينى مى شود نبايد انتظار داشت كه مجموعه اى مدون و منظم از آسمان نازل و يا از زبان اولياى دين صادر شده باشد و در اختيار ما باشد . آموزه هاى روانشناختى و تربيتى متون مقدس را بايد كشف و طبقه بندى كرد و اين كار نيازمند فهم روانشناسانه از متون است . همان گونه كه فهم فقهى و فهم كلامى و فهم تفسيرى ، دانشهاى فقه ، كلام و تفسير را به وجود آوردند ، فهم روانشناسانه نيز مى تواند به كشف و طبقه بندى آموزه هاى روانشناختى متون بپردازد و نظريه هاى روانشناختى مبتنى بر متون را توليد كند.
هرچند روانشناسى در دوره اى ، به شدت با دين ستيز كرد ، اما اكنون دوباره به دين

و متون مقدس روى آورده است . هم اكنون گروهى از روانشناسان غربى متن انجيل را محور كار خود قرار داده و «مشاوره انجيلى» را پى ريزى كرده اند؛ هرچند به جهت محدوديت هاى انجيل ، در اين راه با دشواريها و موانع جدى روبه رو هستند . اما اين نقص در متون اسلامى وجود ندارد . گستردگى متون دينى (قرآن و حديث) و تلاش هاى خستگى ناپذير محدثان در حفظ و تنقيح متون و در كشف قواعد فهم متون ، مجموعه اى غنى و گسترده را فراهم آورده كه مى تواند مبناى تحقيقات روانشناختى و تربيتى قرار گيرد . معتقديم آنچه در متون آمده است ، منطبق بر واقعيت هاى روانشناختى انسان است و لذا براى تأمين سلامت روان ، مطمئن ترين راه ، استمداد از متون و هدايت جويى از آنها است . تحقيقات روانشناختى مى تواند با تكيه بر متون و با استفاده از ابزارهاى شناخته شده خود ، در اين راه به موقعيت هاى بزرگى دست يابد . تحقيق روانشناسانه در موضوع حيا نمونه اى از اين الگو است كه مركز تحقيقات دار الحديث در دستور كار قرار داد . در اين تحقيق كه توسط جناب آقاى دكتر محمود گلزارى و آقاى عباس پسنديده انجام شد ، نخست همه متون اختصاصى حيا و متون مرتبط با آن شناسايى و پس از جمع آورى ، به بحث گذاشته شد . با تكميل بررسى متون ، ريز موضوعات آن كشف و تبيين ها و تحليل هاى روانشناختى آن به دست آمد . از اين تحقيق آزمون ۲۰۰ ماده اى حيا توسط آقاى دكتر گلزارى تهيه شد كه در رساله Ph.D ايشان منعكس است . محصول ديگر ، تدوين متن تخصصى براى انديشمندان و مراكز آموزشى و پژوهشى است كه در دستور كار قرار دارد . اثر حاضر نگارش عمومى آن تحقيق است كه براى استفاده عموم مردم تدوين شده است . در اين اثر بدون پرداختن به بحث هاى نظرى ، جنبه هاى مختلف حيا براى مردم تبيين شده است . البته صاحب نظران نيز ممكن است بتوانند با مطالعه اين كتاب ، به فرضيه هايى دست يافته، به تحقيق درباره آن بپردازند .
واحد علوم روانشناختى