سخنى با خواننده‏

پژوهش‏هاى بنيادى در «تاريخ حديث»، گام‏هاى نخست خويش را پشت سر مى‏گذارند. بررسى چگونگى شكل‏گيرى حديث شيعه و همچنين بازشناسى فراز و نشيب‏هاى آن در گذر زمان، پاسخ بسيارى از پرسش‏ها و نيز چرايى جهت‏گيرى‏ها، دسته‏بندى‏ها، توثيق و تضعيف‏ها و... و همچنين برخى زواياى تاريك انديشه شيعى را روشن خواهد ساخت. بى‏ترديد، فهم صحيح بسيارى از متون حديثى، بر تاريخ‏گذارى آنها استوار است.
نگاه تاريخى به حديث، آثار حديثى امروز را به ميراث كهن، پيوند مى‏زند و به‏هم‏پيوستگىِ جريان حديث شيعه را مى‏نماياند. در حوزه تشيّع، بازخوانى تاريخ حديث شيعه - كه خود، هويّتى مستقل دارد - ، تا كنون ، كمتر مورد توجّه قرار گرفته است و از اين رو، پژوهش‏هاى كارآمد در اين عرصه، بسيار پر اهمّيت اند.
با گسترش مطالعات تخصّصى حديث در دهه‏هاى اخير و افزايش رشته‏ها و گرايش‏هاى علوم حديث در مراكز آموزش عالى، زمينه تدوين تاريخ حديث و تحليل حديث بر پايه تاريخ ، فراهم آمد. چنين تحليلى ، نيازمند قرار گرفتن حديث در جايگاه صدور است. پژوهشگران تاريخ حديث ، مى‏كوشند تا حديث را به زمان صدور، نزديك سازند و قرينه‏هايى را كه سبب پيدايش حديث شده است، بيابند. در اين نگرش، احاديثى كه بر پايه نياز روز و يا در پاسخ انديشه‏اى مشهور در زمان صدور، صادر شده‏اند، از احاديث عام، باز شناخته مى‏شوند، كه اين بازشناسى ، در تبيين انديشه شيعى و نيز اجتهاد روزآمد در همه حوزه‏هاى دين ، مؤثّر خواهد بود.
استادان فرهيخته دانشگاه‏ها و اعضاى هيئت علمى پژوهشگاه‏هاى علوم اسلامى ، با شناخت اهمّيت تاريخ حديث در سال‏هاى اخير، كوشش كرده‏اند تا دانشجويان را به سَمت شناسايى حوزه‏هاى حديثى، محدّثان و نويسندگان آثار حديثى هدايت كنند، كه رهاوردِ تلاشِ علمى مشترك استادان و دانشجويانِ حديث‏پژوه، پديد آمدن پايان‏نامه‏هايى بر محورِ «تاريخ حديث» بوده است. بى‏ترديد، نتايج به دست آمده، اگر چه مفيدند، ولى كامل نيستند؛ زيرا نوشتارهاى علمىِ شكل گرفته بر محور «تاريخ حديث»، هنوز پراكنده اند و در ميان پايان‏نامه‏ها و كتاب‏ها، برخى به

معرّفى حوزه‏هاى حديثى و برخى به معرّفى محدّثان شيعه پرداخته‏اند، افزون بر آن كه گاه در آنها همپوشانى نيز مشاهده مى‏شود؛ زيرا نويسنده حوزه حديثى، ناگزير به معرّفى محدّثان آن ديار پرداخته است و هر نگاشته‏اى در باره محدّثان مشهور هم به ناچار ، از حوزه حديثى سخن گفته است.
شناخت وضعيت موجود، اهمّيت تعريفِ «كلانْ‏پژوهش‏هاى روشمند» (بر محورِ تاريخ حديث) را نشان مى‏دهد. در چنين پژوهش‏هايى، به برداشتن دو گام اساسى نيازمنديم: نخست، گِردآورى اطّلاعاتِ متقن در تاريخ حديث و ديگرى ، تحليل حديث بر پايه تاريخ.
در مسير دستيابى به اهداف پيش‏گفته، گروه پژوهشى «تاريخ حديثِ» پژوهشكده علوم و معارف حديث، مفتخر است كه از بدو تأسيس تاكنون، بسيارى از مباحث بنيادى را در اين زمينه شناسايى و با ارائه طرح‏هاى گوناگون، بخش‏هايى از تاريخ حديث شيعه را به علاقه‏مندان ، عرضه نموده است. به عنوان نمونه مى‏توان به نخستين كلانْ‏پژوهش اين گروه با عنوان «تاريخ حديث شيعه از ابتدا تا عصر حاضر»، اشاره كرد كه تا كنون چهار جلد از آن منتشر شده و جلد آخر آن نيز مراحل پايانى‏اش را مى‏گذراند. كلان‏پژوهش‏هاى ديگرِ گروه تاريخ حديث، عبارت اند از: تاريخ حديث مناطق، مناسبات و مبادلات حديثى، و مكتب‏هاى حديثى شيعه.
گفتنى است از مجموعه «تاريخ حديث مناطق»، تاكنون كتاب مكتب حديثى شيعه در كوفه و مقاله «حديث و محدّثان شيعه در حلب» منتشر شده و كتاب حديث شيعه در ماوراء النهر و بلخ، در آستانه نشر است. از دو كلانْ‏پژوهشِ ديگر نيز تاكنون، دو كتابِ: المناهج الروائية عند الشريف المرتضى و اخباريگرى (تاريخ و عقايد)، منتشر شده است.
اينك بسيار خرسنديم كه در پژوهش حاضر، حديث شيعه در شهر پُر آوازه «حلّه» كاوش گرديده است؛ چرا كه وجود شمار فراوان دانشوران حلّى و نيز حجم فراوان نگاشته‏هاى فقهى - حديثىِ ايشان و همچنين انديشه‏ها و جريان‏هاى حديثىِ منسجم در اين حوزه و نوآورى‏هاى برخى بزرگان آن (همچون محقّق حلّى، علّامه حلّى و ابن داوود حلّى ) ، بررسى اين حوزه حديثى را ضرورى مى‏نمود. از سوى ديگر، نبود اطّلاعات منسجم در اين زمينه و فقدان پژوهش‏هاى هم‏افق با حوزه حديثى حلّه، كار پژوهش را دشوار مى‏ساخت . به سامان رساندن اين كار، نيازمند تلاشى گسترده و دقّتى بسيار ، همراه با صرف وقت فراوان بود. اين مهم ، توسّط محقّق گرامى، جناب آقاى امين حسين‏پورى، محقّق شد و اين كتاب، سامان يافت. ضمن قدردانى از زحمات ايشان، توفيق روزافزون وى را در نشر معارف اهل بيت عليهم السلام از خداوند منّان ، خواستاريم.
گروه تاريخ حديث‏
پژوهشكده علوم و معارف حديث‏