درآمد

عدل، يكى از صفات فعل خداوند متعال است كه در مباحث اعتقادى ، جايگاه ويژه اى دارد . اهمّيت اين صفت خداوند ، تا آن جاست كه پيروان اهل بيت عليهم السلام از آن به عنوان يكى از اصول پنجگانه اعتقادى اسلام ، ياد مى كنند . ^۱

نخستين پرسش

پيش از طرح مباحث مربوط به «عدل خداوند» ، نخستين پرسش در اين باره اين است كه : چرا در قرآن ، اين صفت به خدا نسبت داده نشده ^۲ و به جاى توصيف خداوند متعال به «عدل»، چهل و يك بار ، صفت «ظلم» از او نفى گرديده است ؟ به سخن ديگر، چرا قرآن كريم براى بيان «عدل خداوند» نمى گويد : خدا عادل است ؛ بلكه مى گويد : خدا «ظالم نيست»؟
در پاسخ اين سؤال مى توان گفت : از آن جا كه گرفتارى ها و ناگوارى هايى كه در جهان ، گريبانگير انسان ها مى شوند براى بسيارى از مردم ، شبهه «ظلم» را

تداعى مى كنند ، نفى «ظلم» از خداوند متعال ، به درايت ، نزديك تر و براى زدودن شبهه مخاطبان ، مفيدتر از اثبات عدالت براى اوست .
برخى نيز احتمال داده اند كه به كار نرفتن واژه «عدل» در مورد ذات پاك پروردگار در قرآن ، به خاطر آن است كه «عدل» ، گاه مفهوم «شرك» را مى رساند ^۱ و خدا نخواسته است اين لفظ مشترك ، در مورد ذات پاكش به كار رود . ^۲

تبيين «عدل» و «ظلم»

يك . واژه شناسى «ظلم»

واژه «ظلم» در لغت ، به معناى : نهادن چيزى در غير جاى ويژه خود، تجاوز از حد ، و انحراف از ميانه روى آمده است. ابن منظور در اين باره مى گويد :
الظّلم: وضع الشيء في غير موضعه... واصل الظّلم : الجور ومجاوزة الحدّ... والظلم : الميل عن القصد... . ^۳
ظلم ، قرار دادن چيز در غير جايگاه خود است... . ظلم ، در اصطلاح، جور و تجاوز از حد است ... و ظلم ، تمايل (انحراف) از مسير است... .
راغب نيز در اين باره مى گويد :
والظلم عند أهل اللغة وكثير من العلماء : وضع الشيء فى غير موضعه المختص به، إمّا بنقصان أو بزيادة، وإما بعدول عن وقته أو مكانه... والظلم يقال في مجاوزة الحقّ . ^۴